W zakres pierwszej pomocy przedmedycznej wchodzą takie czynności jak (istotna kolejność):

1. zadbać o własne bezpieczeństwo
2. zabezpieczenie miejsca wypadku
3. sprawdzenie stanu poszkodowanego (podstawowych funkcji życiowych – świadomości i oddechu, zlokalizowanie odniesionych urazów)
4. zapewnienie sobie pomocy, wezwanie pogotowia ratunkowego lub innych specjalistycznych służb ratowniczych
5. prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, zatamowanie krwotoków i działanie przeciwwstrząsowe
6. wykonanie pozostałych/innych czynności ratunkowych zależnych od stanu poszkodowanego
7. ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej (jedynie jeżeli poszkodowany
    jest nieprzytomny)

 

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego, itp.).

Procedury zabezpieczania są zależne od sytuacji. Standardowo w wypadkach komunikacyjnych zatrzymuje się ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze, w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Praktycznie odległość ustawienia trójkąta od miejsca zdarzenia zależy od rodzaju drogi (inna będzie na drodze gminnej, inna na autostradzie), warunków atmosferycznych, rzeźby terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności może być zastąpiony np. samochodem, który – o ile jest dobrze widoczny – może spełniać podobną funkcję.

Wypadki w domu, szkole, miejscu pracy nie wymagają zwykle szczególnych zabezpieczeń. W przypadku drgawek (np. epilepsji) konieczne jest usunięcie twardych przedmiotów (stoły, krzesła), aby ograniczyć urazy głowy.

Jeśli niemożliwe jest wystarczające opanowanie sytuacji (płonące mieszkanie lub samochód, skażenie chemiczne, pojazd mogący zjechać ze zbocza, możliwość karambolu, itd., ale także zagrożenie wstrząsem znajdujących się wewnątrz pojazdu poszkodowanych) w miarę możliwości przystępuje się do ewakuacji poszkodowanych.

Sprawdzenie stanu poszkodowanego, Funkcje życiowe

Zaczynamy od sprawdzenia, czy poszkodowany jest przytomny. Podchodzimy do niego, potrząsamy za ramię i głośno pytamy: "halo, czy Pan/Pani mnie słyszy?"

U pacjenta nieprzytomnego należy określić, czy oddycha, przykładając policzek nad jego usta, obserwując zarazem czy unosi się klatka piersiowa (tzw. widzę, słyszę, czuję – jeśli ratownik na policzku nie wyczuł oddechu (lub wyczuł nie więcej niż jeden w ciągu 10 sekund), nie usłyszał jego świstu ani nie zobaczył unoszącej się i opadającej klatki piersiowej powinien uznać, że poszkodowany nie oddycha).
Jeżeli oddech jest prawidłowy, to kluczowe znaczenia ma obserwacja nieprzytomnego chorego.

O ile poszkodowany jest przytomny, ratownik może spróbować zebrać wywiad – jest to istotne szczególnie przy chorobach przewlekłych (takich jak cukrzyca), jeśli to one spowodowały, że chory potrzebuje pomocy (np. podania glukozy).

Wzywanie pomocy

Wezwania pomocy należy dokonać po ustaleniu stanu poszkodowanego, ale przed rozpoczęciem udzielania pomocy (bezwzględnie dotyczy to resuscytacji krążeniowo-oddechowej, ale można poświęcić 1 minutę na opatrzenie obrażeń bezpośrednio zagrażających życiu, jak krwotok, czy wstrząs) lub – o ile to możliwe – równocześnie (np. prosząc przechodnia, aby zrobił to za ratownika). U dzieci ZAWSZE zaczynamy od resuscytacji, następnie wzywamy pomoc.

Zwykle zawiadamia się albo pogotowie ratunkowe, albo straż pożarną. Drugą ze służb wzywa się w wypadku, gdy potrzebne może być użycie specjalistycznego wyposażenia do bezpiecznego wyciągnięcia poszkodowanego, ugaszenia pożaru, neutralizacji wycieku z cysterny, baku samochodu, itd. Po zawiadomieniu straży pożarnej na miejsce wypadku przybędą zarazem strażacy, karetka pogotowia, jak i inne potrzebne służby (policja, pogotowie gazowe, itd).

 

Numery alarmowe w Polsce
Policja	997
Straż pożarna	998
Pogotowie ratunkowe	999
Jednolity numer alarmowy Unii Europejskiej	112
Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe	985 lub 601 100 300
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe	601 100 300
Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe	601 100 100

Przy zgłaszaniu wezwania należy podać (istotna kolejność):

1. miejsce zdarzenia
2. rodzaj zdarzenia (kolizja, wypadek drogowy, wypadek w pracy, etc.)
3. liczbę poszkodowanych
4. stan poszkodowanych
5. imię i nazwisko wzywającego pomocy
6. numer telefonu, z którego dzwonimy

Po podaniu wszystkich informacji należy poczekać na dodatkowe pytania dyspozytora i potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia.

 

Resuscytacja i inne czynności ratunkowe

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (w skrócie RK-O lub CPR) (ang. Cardio-Pulmonary Resuscitation) – zespół zabiegów, których zadaniem jest podtrzymanie podstawowych funkcji życiowych, tj. co najmniej krążenia krwi i ewentualnie oddychania. Nazywana jest także podstawowym podtrzymaniem życia (PPŻ).

Uwagi:

1. RKO przerywamy jeżeli:
   • Ratownik opadnie z sił
   • Poszkodowany odzyska funkcje życiowe
   • Profesjonalna pomoc przejmie od nas pacjenta
   • Ktoś inny będzie nas w stanie zastąpić
2. Nie wykonujemy RKO na miękkiej powierzchni (łóżko, materac)
3. Nie sprawdzamy tętna (jak zalecały dawniejsze wytyczne)
4. Nigdy nie sprawdzamy oddechu poprzez przyłożenie lusterka do ust (wystarczy zmiana temperatury, żeby zaparowało)
5. Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa, jeśli potrafimy, drogi oddechowe udrażniamy poprzez wysunięcie żuchwy (rękoczyn Esmarcha). W ostateczności dozwolone jest delikatne odchylenie głowy.
6. Podczas wykonywania uciśnięć należy pamiętać, aby ręce były wyprostowane w stawach łokciowych

Celem podstawowych czynności resuscytacyjnych (BLS - Basic Life Support) jest zapewnienie krążenia i oddechu do czasu przybycia ekipy wykwalifikowanych ratowników, które rozpoczną zaawansowanymi zabiegami reanimacyjnymi (ALS - Advanced Life Support).

Nieodwracalne zmiany w mózgu u poszkodowanego przebywającego w normalnych warunkach termicznych zaczynają się już po 4-6 min. niedotlenienia, a zmiany w sercu po 15-30 min.

• A - airways - drogi oddechowe - zapewnij poszkodowanemu drożność dróg oddechowych i dostęp do powietrza
• B - breathing - oddech - zapewnij poszkodowanemu "oddech" - jeśli poszkodowany nie oddycha przystąp do sztucznego oddychania
• C - circulation - krążenie - zapewnij poszkodowanemu "krążenie" - jeśli nie wyczuwasz pulsu przystąp do masażu serca

Sztuczne oddychanie stosowane jest w przypadku sytuacji stwierdzenia bezdechu ofiary. Do jego wykonania stosuje się dwie podstawowe metody przywracania oddechu, opisane poniżej. Celowością tego zabiegu jest przedłużenie funkcji życiowych ofiary lub nawet pobudzenie do własnego oddechu poprzez "oddech zastępczy".

 

Metoda usta-nos

Zapewnia lepsze uszczelnienie, zmniejsza ryzyko rozdęcia żołądka i wywołania wymiotów. Postępowanie:

1. Odchyl głowę pacjenta jedną rękę kładąc na jego czole, drugą pod brodą jednocześnie zamykając mu usta
2. Nabierz głęboki wdech, obejmij ustami nos i mocno wdmuchnij powietrze.
3. Pod koniec wdechu otwórz usta pacjenta, aby ułatwić ucieczkę powietrza.

Metoda usta-usta / usta-usta i nos

Postępowanie:

1. Odegnij głowę pacjenta do tyłu jedną rękę kładąc na jego czole a drugą złap za żuchwę.
2. Nabierz głęboki wdech, obejmij szczelnie ustami usta pacjenta (u dzieci usta i nos). Wdmuchuj powietrze tak jakbyś sam oddychał jednocześnie trzymając kciukiem i palcem wskazującym zatkany nos pacjenta.
3. Pod koniec wdechu uwolnij usta pacjenta. Słuchaj czy powietrze ucieka i obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego.

O prawidłowo prowadzonej wentylacji świadczą ruchy klatki piersiowej! Jeśli klatka piersiowa się nie porusza, a rozdęciu ulega okolica brzucha, oznacza to, że powietrze zamiast do płuc dostaje się do żołądka. Grozi to sprowokowaniem wymiotów. Świadczy to o tym, że najprawdopodobniej głowa nie została dostatecznie odgięta do tyłu i opadający język zatyka drogi oddechowe.

Zatrzymanie krążenia w ciągu 10-15 sekund prowadzi do utraty przytomności.

Objawy:

• brak tętna na dużych tętnicach (np. szyjnej). Zgodnie z obowiązującymi obecnie standardami postępowania, podczas wykonywania Podstawowych Zabiegów Reanimacyjnych nie sprawdza się tętna, a jedynie poszukuje jego oznak
• utrata przytomności
• charczący oddech lub bezdech, obecność "rybich wdechów"
• sina lub blada skóra

Zasady masażu serca:

• Pacjenta zawsze należy ułożyć na plecach, koniecznie na twardym podłożu,
• Pacjent w trakcie masażu serca nie musi być wentylowany,
• Najnowsze wytyczne nie zalecają długotrwałego wyszukiwania odpowiedniego miejsca ucisku. Ręce kładziemy na środku klatki piersiowej i w tym miejscu prowadzimy masaż.
• Aby ratownik mógł skutecznie uciskać przez odpowiednio długi czas i skutecznie prowadzić masaż serca musi trzymać wyprostowane ręce. Ucisk wynika z oparcia się ciężarem swojego ciała na mostku.
• Zwalniając ucisk nie należy odrywać rąk i nie zmienia się ich położenia

Resuscytacja jest skuteczna, jeśli pojawią się następujące objawy:

• unoszenie się i opadanie klatki piersiowej w rytm wentylacji
• tętno na dużych tętnicach
• zaróżowienie skóry.

Obecnie coraz częściej, w miejscach gdzie przebywa wielu ludzi (jak np. hipermarkety, lotniska), zaczynają pojawiać się automatyczne defibrylatory zewnętrzne (AED, automated external defibrillator)^[1]. Są one tak skonstruowane, że za pomocą komend głosowych prowadzą niedoświadczonego ratownika przez proces defibrylacji. AED sam analizuje EKG poszkodowanego i wykrywa, kiedy defibrylacja jest wskazana. Najnowsze urządzenia posiadają dwufazową metodę, która automatycznie dopasowuje parametry wstrząsu do potrzeb pacjenta. Jeśli pierwszy wstrząs nie przywróci akcji serca, urządzenie podaje następne wstrząsy, zgodnie z zaprogramowaną sekwencją (od 150J do 360J). Zwiększa to szanse na uratowanie pacjenta. Przy ich stosowaniu należy pamiętać, że:

• elektrody powinny być ułożone tak, aby serce znajdowało się pomiędzy nimi (jedną elektrodę umieszcza się po prawej stronie mostka, pod prawym obojczykiem, drugą - w linii środkowej pachowej, na wysokości koniuszka serca),
• u dzieci 1-8 lat należy stosować elektrody pediatryczne lub AED przystosowany do dzieci (w przypadku braku takiego można używać modelu dla dorosłych)
• u dzieci do 1 roku życia należy przeczytać w instrukcji urządzenia czy w takim wypadku zastosowanie go jest bezpieczne

.Bezpieczeństwo osoby udzielającej pierwszej pomocy

Aby uniknąć ryzyka nabycia choroby infekcyjnej podczas udzielania pierwszej pomocy, musimy stosować środki ochrony własnej oraz proste procedury:

1. Należy zawsze używać rękawiczek medycznych. Jeżeli nie posiadamy rękawiczek medycznych, należy założyć na dłonie worki foliowe lub jakikolwiek wodoodporny materiał
2. Wskazane jest dokonanie standardowej dezynfekcji miejsca zdarzenia,
   które zapobiega rozprzestrzenianiu się infekcji
3. Należy zbierać wszelkie środki użyte w miejscu zdarzenia do jednej torby
4. Po udzieleniu pierwszej pomocy należy umyć ręce mydłem
5. W razie podejrzenia, iż zostaliśmy narażeni na infekcję, należy poinformować
   o tym pomoc medyczną lub skontaktować się ze swoim lekarzem

Zarówno bezpieczeństwo ratownika, jak i osób postronnych jest priorytetem. Nie należy podejmować akcji ratunkowej, jeśli istnieje realne zagrożenie dla świadków zdarzenia
(np. wybuchem). Należy pamiętać, że trudniej jest ratować dwie osoby niż jedną – z jednej ofiary i ratownika mogą nagle zrobić się dwie ofiary.

Ratownik powinien unikać kontaktu z krwią, ponieważ grozi to zakażeniem niektórymi patogenami (głównie HBV, HCV i HIV) oraz używać specjalnych maseczek
w czasie prowadzenia sztucznego oddychania.

Po udzieleniu pierwszej pomocy ratownik może odczuwać zmęczenie fizyczne oraz przejściowe obniżenie nastroju. Wypadek (przeżycie roli ratownika) może spowodować tzw. stres pourazowy. Omówienie obaw i reakcji, jakie miały miejsce w czasie udzielania pierwszej pomocy, powinno nastąpić w ciągu 24-72 godzin od zdarzenia. Taką rozmowę należy odbyć z przygotowanym do tego typu porad psychologiem. W ten sposób można zapobiec późniejszym zaburzeniom emocjonalnym. Szybkie omówienie swoich obaw oraz wątpliwości zapobiega pojawieniu się zahamowań i lęków w przyszłości.

Obowiązek udzielania pomocy reguluje prawo. W Polsce, konsekwencje prawne
za zaniechanie takiej pomocy przewiduje art. 162 kk:

§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

 

Źródło: Wikipedia